بحران غذا، شورش گرسنگان و تنش اصلاح‌طلبان و اصولگرایان | معیشت گروگان مسئله هسته‌ای است؟

رویداد ۲۴| حسین مرعشی، دبیرکل حزب کارگزاران سازندگی، در سرمقالهٔ روزنامه سازندگی وابسته به این حزب، در روز‌های اخیر درباره بحران کمبود مواد غذایی و احتمال بروز شورش‌هایی ناشی از این مسائل هشدار داده و نوشته است که طی ۲۰ سال گذشته اقتصاد ایران «گروگان مسئله هسته‌ای» بوده است.

مرعشی در توضیح شاخص‌های کنونی اقتصاد کشور از جمله نوشته بود که «تورم هدف‌گذاری‌شده ۱۲ درصد بوده، اما اکنون بیش از ۵۳ درصد است و تا پایان سال از ۵۵ درصد می‌گذرد. همچنین هدف رشد اقتصادی ۸ درصد در برنامهٔ هفتم به منفی ۲ درصد رسیده و بحران ارزی دامن کالا‌های اساسی را گرفته و دولت برای تأمین ۳۰ میلیارد دلار دارو و غذا ارز ندارد».

دبیرکل حزب کارگزاران سازندگی همچنین تأکید کرده بود که «بحران تأمین مواد غذایی که اکنون در چند قدمی کشور قرار گرفته، این پتانسیل را دارد که مردم گرسنه را به خیابان‌ها بکشاند. این خطر جدی و بسیار نزدیک است».

روزنامهٔ اصولگرایان خراسان نزدیک به محمدباقر قالیباف، اما به این مساله واکنش نشان داده و نوشته است که یادداشت مرعشی، با «ساده‌سازی سیاست خارجی آمریکا، نادیده گرفتن رانت در زنجیرهٔ نهاده‌ها و کم‌توجهی به نقش نظام بانکی»، به نتیجه‌گیری‌های نادرستی رسیده است. این روزنامه همچنین با رد این ادعا که اقتصاد ایران در ۲۰ سال اخیر «گروگان مسئله هسته‌ای» بوده، تأکید کرده است که «یادداشت مرعشی، هرچند از سر دغدغه معیشتی نوشته شده، اما با نادیده گرفتن پیچیدگی‌های اقتصادی مانند رانت در زنجیره نهاده‌ها و نقش نظام بانکی و ساده‌انگاری سیاست خارجی آمریکا، به نتیجه‌گیری‌های نادرستی می‌رسد. بزنگاه کنونی، جای تکرار چرخه معیوب مذاکره – انتظار گشایش – نیست؛ بازی منطقه‌ای تغییر کرده است و اولویت باید اصلاح داخلی و تقویت قدرت باشد».

بیشتر بخوانید:

اظهارات مرعشی البته از جانب طیف اصولگرا به خصوص که پیام لزوم مذاکره با غرب را نیز در دل خود دارد پذیرفته شده نبوده و نیست. با این وجود اصل مساله تاثیر تحریم‌ها بر معیشت و زندگی مردم و لزوم توجه به هشدار‌هایی درباره وضعیت معیشتی مردم که میتواند احتمال بروز ناآرامی و شورش را نیز به همراه داشته باشد، باید فارغ از گرایش سیاسی گوینده آن مورد توجه قرار بگیرد.

حسین سلاح‌ورزی، رئیس پیشین اتاق بازرگانی ایران نیز خرداد امسال صحبتی با همین مضمون داشت. او اعلام کرده بود که تحریم‌ها در بازه زمانی ۱۲ ساله (۱۳۹۰ تا ۱۴۰۱) حدود ۱۲۰۰ میلیارد دلار به کشور خسارت وارد کرده‌اند، که به ازای هر ایرانی معادل ۱۴ هزار دلار است و طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۲ ایران به طور میانگین سالانه ۱۰۱ میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی را از دست داده است.

در روز‌های اخیر ویدئوی منتشرشده از یک مأمور نیروی انتظامی در استان کهگیلویه و بویراحمد بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی داشته است. این مأمور در ویدیوی مزبور با اشاره به شرایط معیشتی نابسامانش، از این سخن گفته که فشار اقتصادی بر او چنان بوده که حتی به فروش کلیه خود نیز فکر کرده است.

البته این مامور بعد از وایرال شدن ویدئوی صحبت هایش در ویدئوی دیگری که در رویداد۲۴ منتشر شد ، گفته است که هدفش تنها "درد دل" درون‌سازمانی بوده است. متن کامل صحبت‌های این مامور نیروی انتظامی را میتوانید اینجا بخوانید و ببنید.

مشخصا داده‌های رسمی و گزارش‌های رسانه‌ای نیز حکایت از افزایش چشمگیر قیمت اقلام غذایی در ماه‌های گذشته دارد. برای مثال، تورم مواد غذایی در شهریور امسال تا حدود ۵۸ درصد گزارش شده بود که بیش از دو برابر مدت مشابه سال پیش بوده است. چنین جهش‌هایی فشار معیشتی بر خانوار‌های کم‌درآمد را به سطحی بحرانی رسانده است.

نباید از نظر دور داشت که ارزش ریال ایران به پایین‌ترین سطح تاریخی خود رسیده و قیمت دلار از مرز ۱۳۰ هزار تومان گذشته است؛ امری که فشار تورمی را در همه بخش‌ها، به ویژه در کالا‌های وارداتی همچون مواد غذایی، افزایش داده است. کاهش ذخایر و محدودیت‌های ارزی، دولت جمهوری اسلامی را برای تأمین ارز مورد نیاز جهت واردات کالا‌های اساسی با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده است.

علاوه بر این خشکسالی و بحران آب، عامل بعدی تشدید بحران غذا در ایران است. کشاورزی ایران که بیش از ۸۰ تا ۹۰ درصد منابع آبی کشور را مصرف می‌کند، اینک در نتیجه خشکسالی بی‌سابقه و مدیریت ناکارآمد، در معرض فروپاشی است. کاهش شدید بارندگی و افت شدید سطح آب، فشار مضاعفی را بر بخش کشاورزی وارد آورده و تولید داخلی غذا را کاهش داده است؛ چالشی که اگر ادامه یابد، ذخایر داخلی مواد غذایی را نیز بیش از پیش تضعیف می‌کند و مواد غذایی بدون شک مساله‌ای است که میتواند خطر شورش را ایجاد و تقویت کند.